Сакрамэнт пакаяння і паяднання

Новае жыццё ў ласцы, атрыманае падчас хросту, не знішчае слабасці чалавечай натуры і яе схільнасці да граху. Хрыстус устанавіў сакрамэнт пакаяння для навяртання ахрышчаных, якія аддаліліся ад Яго праз грэх. Сакрамэнт пакаяння, або споведзь, – гэта вялікі дар Божай любові, бясцэнны скарб, прыняцце якога патрабуе, каб мы прызналі свае правіны і пакаяліся ў сваіх грахах.
Споведзь будзе сапраўднай, калі выкананыя наступныя ўмовы:
-        Належны рахунак сумлення, падчас якога дакладна даследуецца стан душы з часу апошняй сапраўднай споведзі;
-        Жаль за грахі (або скруха) – ён з’яўляецца дасканалым тады, калі матывуецца любоўю да Бога, і недасканалым, калі грунтуецца на іншых матывах;
-        Цвёрды намер больш не грашыць;
-        Споведзь, якая заключаецца ў шчырым вызнанні перад святаром учыненых грахоў. Падчас споведзі неабходна вызнаваць усе цяжкія грахі, якія яшчэ не былі вызнаныя і якія ўспомніліся падчас рахунку сумлення;
-        Выкананне пэўных чынаў пакаяння, якія спаведнік вызначае для выпраўлення шкоды, учыненай грахом.
Першай і вельмі важнай умовай добрай споведзі з’яўляецца рахунак сумлення. Каб ён быў належным, трэба добра разумець, што такое грэх, і прысвяціць час для ўважлівага даследавання стану сваёй душы.

Паводле Катэхізіса Каталіцкага Касцёла, грэх – гэта “слова, учынак ці жаданне, якое супярэчыць вечнаму Закону” (Святы Аўгустын). Гэта знявага Бога праз непаслухмянасць Яго любові. Грэх раніць чалавечую натуру і наносіць шкоду чалавечай салідарнасці. Аднак не ўсе грахі роўныя. Трэба адрозніваць грэх цяжкі (смяротны) ад граху лёгкага.
Смяротны грэх мае месца тады, калі ён адначасова:
-        датычыць значнай матэрыі (вызначаецца дзесяццю запаведзямі);
-        здзяйсняецца ў поўнай свядомасці (гэта значыць чалавек ведае грэшны характар учынку, яго супярэчнасць Божаму закону) і
-        дабравольна.
Можна казаць пра большую ці меншую цяжкасць грахоў: напрыклад, забойства цяжэйшае за крадзеж, а злачынства, учыненае супраць бацькоў, цяжэйшае, чым супраць чужога чалавека.
Смяротны грэх:
-        знішчае ў нас любоў;
-        пазбаўляе нас асвячальнай ласкі;
-        вядзе нас да вечнай смерці ў пекле, калі мы не пакаемся.
Смяротны грэх з’яўляецца трагедыяй для чалавека, таму вельмі важна, калі мы робім рахунак сумлення, разважыць значнасць матэрыі граху, а таксама ці свядома і дабравольна мы яго ўчынілі.
Лёгкі грэх мае месца тады, калі датычыць нязначнай матэрыі або нават значнай, але здзяйсняецца без поўнай свядомасці ці без цалкавітай згоды.
Лёгкі грэх не знішчае запавету з Богам, але:
-        аслабляе любоў;
-        выяўляе неўпарадкаваную прывязанасць да створаных дабротаў;
-        перашкаджае духоўнаму развіццю і набыванню цнотаў;
-        заслугоўвае часовыя ачышчальныя кары.
Вызнанне лёгкіх грахоў рэкамендуецца Касцёлам, бо дапамагае нам правільна фарміраваць сумленне, змагацца супраць дрэнных схільнасцяў, даверыцца аздараўляльнай моцы Хрыста і ўзрастаць у духоўным жыцці.

Рыхтуючыся да споведзі, перш за ўсё трэба папрасіць у малітве святла Духа Святога, каб у ім убачыць усе свае грахі і правіны.
Сам рахунак сумлення таксама ў пэўным сэнсе з’яўляецца малітвай, размовай з Богам. Разважаючы ў прысутнасці Бога над сваім жыццём, трэба добрасумленна прааналізаваць свае паводзіны пасля апошняй сапраўднай споведзі, узгадаць усе свае цяжкія грахі, учыненыя за гэты час, але таксама лёгкія грахі, бо свядома ўчынены лёгкі грэх, які застаўся без пакаяння, паступова падштурхоўвае нас да смяротнага граху. Не павінны застацца без увагі і нашыя занядбанні, гэта значыць, усе тыя выпадкі, калі з-за ляноты, фальшывага сораму ці абыякавасці мы не здзейснілі добры ўчынак, хоць мелі для гэтага нагоду.
Для таго каб у далейшым пазбягаць тых ці іншых грахоў (асабліва, калі яны часта паўтараюцца), неабходна выявіць, што з’яўляецца іх прычынаю. Таму, робячы рахунак сумлення, трэба быць вельмі шчырым перад Богам і перад самім сабою – звяртаць увагу не толькі на знешнія праявы грахоў, але шукаць іх найглыбейшыя матывы. Гэта можа быць адсутнасць пакоры, недавер да Пана Бога, празмерная прывязанасць да матэрыяльных дабротаў ці задавальненняўі гэтак далей.
Добра зроблены рахунак сумлення дапаможа ўбачыць свае дрэнныя схільнасці, або заганы, якія рэгулярна штурхаюць нас да граху. Найчасцей яны звязаныя з сямю галоўнымі грахамі: пыхай, хцівасцю, зайздрасцю, гневам, распустай, неўмеркаванасцю ў ежы і піцці, лянотай ці нудой.
Каб не прапусціць чагосьці важнага, робячы рахунак сумлення перад споведдзю, можна карыстацца пытаннямі. якія падаюцца ніжэй. А калі ёсць боязь забыцца пра што-небудзь на споведзі, можна зрабіць для сябе занатоўкі, якія адразу пасля вызнання грахоў трэба знішчыць.
Вельмі крысна рабіць кароткі рахунак сумлення штовечар, узгадваючы ўсе падзеі мінулага дня, дзякуючы Пану Богу за ўсё добрае і перапрашаючы Яго за свае правіны. Такі штодзённы рахунак сумлення дапамагае ў працы над сабой, робіць сумленне больш чуйным і, безумоўна, прыдасца ў падрыхтоўцы да споведзі.

Катэхізіс Каталіцкага Касцёла вучыць, што рахунак сумлення трэба рабіць у святле Божага Слова. Найбольш падыходзяць для гэтага тэксты дзесяці запаведзяў, Казання на гары і апостальскія павучэнні. Ніжэй прапануецца прыклад рахунку суслення на падставе дзесяці запаведзяў.


І. “Не май іншых багоў апроч Мяне”
Ці знаходзіў час для штодзённай малітвы? Ці з’яўлялася мая малітва размовай з Богам? Ці не абмяжоўваўся толькі адгаворваннем завучаных формул?
Ці не сумняваўся ў праўдах веры? Ці прымаў поўнасцю навучанне Касцёла? Ці не адчуваў часам нязгоду з некаторымі фрагментамі Евангелля?
Ці не саромеўся сваёй веры? Ці не згоршваў сваімі паводзінамі іншых людзей, асабліва тых, якія знаходзяцца далёка ад Бога?
Ці стараўся паглыбляць сваю веру, чытаючы Святое пісанне, іншыя пабожныя кнігі? Ці не лічыў, што і так ужо дастаткова веруючы, і што мая вера не павінна больш развівацца?
Ці не наракаў на Пана Бога? Ці заўсёды згаджаўся з Божаю воляю ў сваім жыцці?
Ці не верыў у забабоны, гараскопы, прыметы? Ці не звяртаўся да варажбітак? Ці давяраў ва ўсім Богу? Ці верыў, што Бог з’яўляецца Панам і Валадаром майго жыцця і што Ён дае мне ўсё самае патрэбнае?
Ці з належнай пашанаю адносіўся да святых рэчаў і месцаў (святыняў, могілкаў, абразоў, крыжоў і г.д)? Ці памятаў аб святасці гэтых рэчаў і месцаў?
Ці не засланялі мне Бога часовыя рэчы (грошы, тэлевізар, кампутар, спорт і гэтак далей)? Ці не выбіраў іх, адводзячы Богу другое месца?
Ці не падтрымліваў арганізацыі, дзейнасць якіх супярэчыць маральнаму вучэнню Евангелля?


ІІ. “Не ўжывай імя Пана Бога твайго дарэмна”
Ці заўсёды з належнай пашанай вымаўляў імёны Бога і святых? Ці не вымаўляў гэтыя святыя імёны без патрэбы, а можа, у гневе, у пустых размовах, у непрыстойных жартах?
Ці заўсёды з пашанай рабіў знак крыжа?
Ці не забыўся пра абяцанні, якія даваў Богу?
Ці не прысягаў фальшыва? Ці не даваў прысягі, якая супярэчыць маралі?


ІІІ. “ Памятай дзень святы святкаваць”
Ці не прапускаў па сваёй віне святую Імшу ў нядзелю або абавязковую ўрачыстасць?
Ці не спазняўся па сваёй віне на святую Імшу? Ці меў час, каб належным чынам падрыхтавацца да святой Імшы?
Ці прымаў актыўны ўдзел у нядзельнай святой Імшы? Ці не перашкаджаў іншым маліцца?
Ці не выконваў неабавязковую працу ў нядзелю? Ці не прымушаў іншых да працы? Ці клапаціўся пра тое, каб абавязковая праца была выкананая ў іншы дзень?
Ці стараўся наведаць у нядзелю хворых, самотных і патрабуючых? Ці меў час у нядзелю на тое, каб пабыць са сваімі блізкімі, сям’ёю?


IV. “Шануй бацьку свайго і маці сваю”
Пытанні для дзяцей:
Ці праяўляў у адносінах да сваіх бацькоў належную пашану і любоў?
Ці не сварыўся з бацькамі? Ці не спрачаўся з імі без патрэбы? Ці не саромеўся сваіх бацькоў?
Ці дапамагаў бацькам?
Ці маліўся за сваіх бацькоў?
Пытанні да бацькоў:
Ці клапаціўся пра рэлігійнае выхаванне сваіх дзяцей? Ці вучыў дзяцей маліцца? Ці дбаў пра тое, каб дзеці наведвалі заняткі рэлігіі, удзельнічалі ў нядзельнай Святой Імшы?
Ці даваў сваім дзецям добры прыклад веры праз выкананне рэлігійных практык і сумленнае жыццё?
Ці меў час для сваіх дзяцей? Ці цікавіўся, чым займаюцца мае дзеці ў вольны час? Ці ўнікаў у іх жыццёвыя клопаты?
Ці клапаціўся належным чынам пра выхаванне і навучанне сваіх дзяцей?
Ці быў справядлівы ў адносінах да сваіх дзяцей? Ці не караў іх няслушна? Ці ўсіх сваіх дзяцей трактаваў аднолькава?
Ці не распешчваў сваіх дзяцей, дазваляючы рабіць ім усё тое, што ім захочацца?
Ці шанаваў асабовасць сваіх дарослых дзяцей? Ці дазваляў сваім дарослым дзецям выказваць уласныя думкі і не згаджацца з меркаваннямі бацькоў?
Ці выконваў належным чынам свае абавязкі хроснага бацькі (маці)?


V. “Не забівай”
Ці адносіўся з пашанаю да свайго жыцця і здароўя? Ці не злоўжываў ежай, алкаголем? Ці не паліў цыгарэты?
Ці не меў намеру ўчыніць самагубства? Ці не жадаў сабе або іншаму чалавеку смерці?
Ці не прычыніў сур’ёзнай шкоды іншаму чалавеку?
Ці не меў дачынення да аборту? Ці не намаўляў да аборту, ці не пазычаў грошы на аборт? Ці меў адвагу казаць іншым пра зло аборту?
Ці не здзекваўся з жывёлаў?
Ці выконваў правілы дарожнага руху? Ці не сядаў за руль аўтамабіля, выпіўшы алкаголь?
Ці захоўваў на працы ўсе прадпісанні тэхнікі бяспекі?
Ці не меў у сваім сэрцы нянавісці да іншых людзей? Ці не выклікаў наўмысна гневу ў іншага чалавека?
Ці маліўся за сваіх ворагаў?
Ці заўсёды прабачаў бліжняму?
Ці стараўся панаваць над сваімі нядобрымі схільнасцямі (пыхай, зайздрасцю, гневам і г.д.)?
Ці не прычыняў сабе непатрэбных фізычных або духоўных цярпенняў?
Ці не занядбоўваў развіццё ўласнай асобы або асобы бліжняга?


VI. “Не чужалож”
IX. “Не пажадай жонкі бліжняга свайго”
Ці меў належную пашану да свайго цела?
Ці стараўся стрымліваць нясціплыя думкі, якія прыходзілі?
Ці не карыстаўся нагодаю, каб разглядаць нясціплыя рэчы ў інтэрнэце, тэлебачанні і гэтак далей?
Ці не ўзбуджаў сябе да граху распусты праз прагляд непрыстойных малюнкаў, фільмаў і г.д.)?
Ці не ўчыніў граху распусты сам з сабой або з іншай асобай?
Ці не падтрымліваў нясціплыя размовы? Ці не расказваў непрыстойныя анекдоты і г.д.?
Ці не згоршваў іншых, перадаючы ім парнаграфічныя фільмы, фотаздымкі і г.д.?
Ці заўсёды апранаўся з належнай узросту сціпласцю?
Ці не злоўжываў сужэнскімі правамі?
Ці не карыстаўся ў адносінах з жонкай (мужам) сродкамі кантрацэпцыі, перарваным актам і г.д)?
Ці ставіўся з павагаю да сужэнца ў той перыяд, калі ён (яна) не маглі здзяйсняць сужэнскага акту?
Ці не прыцягваў да інтымнага жыцця непаўналетніх асобаў?
Ці не развёўся? Ці не намаўляў іншых да разводу?


VII. “Не крадзі”
X. “Не пажадай нічога, што належыць бліжняму твайму”
Ці не прысвойваў сабе чужых рэчаў?
Ці не пакідаў сабе знойдзеныя рэчы, калі была магчымасць вярнуць іх гаспадару?
Ці не прысвойваў чужой інтэлектуальнай уласнасці? Ці не карыстаўся нелегальнымі камп’ютэрнымі праграмамі?
Ці своечасова вяртаў даўгі?
Ці не купляў і ці не прадаваў крадзеных рэчаў?
Ці не браў і ці не даваў хабар?
Ці дбаў пра тыя рэчы, якія былі даручаныя маёй апецы?
Ці не краў часу ў іншага чалавека, прымушаючы мяне чакаць? Ці не зрабіў шкоды чалавеку з-за сваёй нядбайнасці?
Ці не ашукваў нікога пры продажы рэчаў, спецыяльна падаючы непраўдзівую інфармацыю аб тавары?
Ці не быў хцівы і зайздросны, жадаючы нейкай рэчы, якая належыць майму бліжняму?
Ці справядліва разлічваўся са сваімі працаўнікамі?
Ці сумленна аплочваў усе падаткі?
Ці разважліва траціў грошы? Ці не выдаваў шмат грошай на непатрэбныя рэчы?
Ці не быў скупы ў адносінах да патрабуючых?
Ці не выкарыстоўваў службовае становішча ва ўласных мэтах?


VIII. “Не сведчы фальшыва супраць бліжняга свайго”
Ці не падманваў людзей?
Ці заўсёды казаў праўду?
Ці не асуджаў іншага чалавека?
Ці не казаў без патрэбы аб недахопах іншых людзей?
Ці не казаў няпраўду пра іншага чалавека?
Ці не быў няшчыры ў адносінах да свайго бліжняга?
Ці захоўваў належную таямніцу ў справах, звязаных з маёй службовай дзейнасцю?
Ці стараўся захоўваць сакрэты, якія іншы чалавек мне даверыў?
Ці бы верны дадзенаму слову?
Ці не ставіўся дзеля сваёй карысці на бок няпраўды?
Ці не рабіў даносаў?
Ці не падробліваў дакументы?
Ці не прымушаў іншых да дзеянняў, якія супярэчаць іх асабістым перакананням?


Дадзеная схема рахунку сумлення з’яўляецца дапаможнаю. Кожны павінен у шчырасці свайго сэрца стаць перад Панам, прыпамінаючы свае грахі, і з даверам прасіць Яго аб міласэрнасці.


Малітва да Духа Святога
Прыйдзі, Духу Святы, асвяці мой розум, каб убачыў я грахі свае; абудзі волю і сэрца маё, каб я шчыра за грахі гэтыя шкадаваў і адважна ў іх прызнаўся. Дай мне сілу сапраўды з іх выправіцца. Амэн.


Акт жалю
Ойча, зграшыў я супраць неба і супраць Цябе. Не варты я называцца Тваім дзіцём. Адчуваю агіду да ўсіх грахоў маіх і адварочваюся ад іх. Цвёрда пастанаўляю пры дапамозе ласкі Тваёй унікаць усіх грахоў і ўсіх абставінаў, якія вядуць да іх. Амэн.


Малітва пасля споведзі
Божа мой, дзякую Табе за Тваю вялікую дабрыню, за прабачэнне грахоў, за ласкі, якія Ты мне ўдзяліў. Ты ўмацаваў мяне для змагання з грахом. Прагну заўсёды памятаць, якую цану заплаціў Хрыстус за гэтыя ласкі, і пастанаўляю больш не грашыць. Амэн.


Рахунак сумлення: перад споведдзю / [складальнік ксёндз магістр Дзмітрый Пухальскі]. - 2-е выд.. - Мінск : Про Хрысто, 2012. - 18, [1] с.